روش‌های آبیاری پسته در ایران و تاثیر آن بر ذخایر زیرزمینی
بر همه‌ی ما واضح و روشن است که آب با ارزش‌ترین سرمایه در مناطق خشک می‌باشد. با اینکه پسته در برابر هوای گرم و خشک بسیار مقاوم است، اما موضوع آبدهی مناسب برای به دست آوردن یک محصول خوب، بسیار مهم و حائز اهمیت می‌باشد. آبدهی درختان به خصوص در هنگام تکمیل شدن فرآیند تولید محصول یا به اصطلاح مغز دار شدن در فصل تابستان بسیار ضروری است. اهمیت به این موضوع فرآوری و سورت پسته را سریع و آسان می‌نماید.
سیراب کردن نهال باید به اندازه کافی صورت پذیرد. برخی بر این باورند که هر چقدر آب زیادتری به درختان بدهند، محصولشان با کیفیت و بیشتر میشود، در صورتی که این، باور غلطی می‌باشد. اگر بیش از اندازه‌ی مورد نیاز درختان را آبپاشی کنید، درخت به صورت ذاتی شاخ و برگ‌هایش بیشتر و رشد میوه و محصول دهی کمتر میشود. در نتیجه برآورده کردن نیاز آبی گیاه به این صورت می‌تواند نتیجه‌ای عکس داشته باشد. بنابراین باید به تولید محصولی قابل دسته بندی توسط ماشین سورت توجه کرد. از پیامدهای دیگر آن است که در مصرف آبهای زیر زمینی صرفه جویی نشده، و باعث هدر رفتن ذخایر زیرزمینی میشود. البته مقدار آبی که مصرف میشود (متر مکعب بر هکتار) به عواملی مانند نوع درخت، کیفیت آب، روش‌های آب‌دادن، جنس و نوع خاک، نحوه تامین کردن آب و …بستگی دارد و کاملا متفاوت است.
در این مقاله به روش‌های مرسوم تامین آب مورد نظر گیاهان در ایران، معایب و محاسن آن و همچنین تاثیر آنها بر ذخایر زیرزمینی اشاره میشود تا بتوانید بهترین آبدهی برای این نوع درختان را انتخاب کنید.
قدیمی‌ترین روش آبیاری پسته در ایران
یکی از قدیمی‌ترین و پیشرفته‌ترین روش‌های دستیابی به آبها در جهان «قنات» نام دارد، که توسط ایرانیان به وجود آمده است. در ایران هنوز برخی از مناطق آب دادن این نوع گیاه مغزدار پرطرفدار را، از طریق قنات انجام می‌دهند.
سیستم‌های آبیاری درختان در ایران:
دو روش آبدهی در کشور رایج است که عبارتند از:
- روش سنتی و قدیمی که شامل:
- غرقابی
- نواری
- جوی و پشته‌ای(شیاری)
- روش مدرن یا تحت فشار شامل:
- قطره‌ای
- فواره‌ای(بابلر)
- اسپری(مه پاش)
آبیاری پسته به روش غرقابی:
در روش غرقابی آبها در کنار نهال به جریان در می‌آید. این مدل۱۰۰% منافذ خاک را پوشش می‌دهد و هوای موجود در خاک را با آبی که به جریان در آمده است، کاملا می‌پوشاند.
نقاط قوت:
- مخصوص کشور ایران می‌باشد.
- روش غرقابی حتی در صورتی که خاک یا آب شور باشد، میتوان کار آبدهی شستشو را بهتر انجام داد.
- این روش به ادوات و ابزارآلات خاصی نیاز ندارد.
- روش غرقابی به مهارت و تخصص خاصی نیاز ندارد.
- صرفه جویی در مصرف آبهای موجود در این روش بسیار کم می‌باشد.
- مواد غذایی را از خاک خارج میکند.
- اگر آب کمی در دسترس باشد، روش غرقابی مناسب نیست.
- همه گیاهان را نمی توان از این روش سیراب کرد.
- نیازمند مسطح کردن اولیه زمین می‌باشد.
آبیاری پسته به روش نواری (کرتی):
این روش آبپاشی به زمینی نسبتاً صاف و بدون شیب (شیب کمتر از ۱% ) نیاز دارد. طول و عرض این نوارها به عواملی مانند: شیب، بافت خاک و مقدار آبهای موجود و در دسترس بستگی دارد. درصورتی که سیستم جمع‌آوری آبهای باقی مانده یا رواناب در انتهای نوارها موجود باشد، نیاز آبی بهبود می‌یابد.
نقاط قوت:
- لوله‌های نواری سبک بوده و به راحتی قابل حمل ونصب بوده.
- برای نصب آن نیازی نیست که زمین را مسطح کنید.
- نیاز به استفاده از پمپ در این روش نیست، چون به فشار پایین نیاز دارد.
- لوله‌های نواری را میتوان در زیر خاک نصب کرد. در نتیجه گیاه همواره از اکسیژن کافی برخوردار می‌باشد.
- آب کمتری مصرف میکند، که تولید محصولات کشاورزی مقرون به صرفه خواهد بود.
- این روش باعث صرفه جویی در مصرف کود، مواد غذایی و... می شود، چون میتوان آنها را به طور مستقیم وارد گیاه کرد.
- لوله‌های نصب شده ثابت نبوده و موقع برداشت محصول باید جمع‌آوری شود.
- عمر لوله‌ها نسبت به روش‌های دیگر کوتاه می‌باشد.
- آبهای در دسترس اگر بیش از حد شور باشد، احتمال گرفتگی و انسداد لوله‌ها بسیار زیاد است.
آبیاری پسته به روش جوی و پشته‌ای(شیاری):
شیارهایی که محل عبور جریان آبها می‌باشد را “جوی” و خاک بالا آمده در طرفین جوی را “پشته” می‌نامند. شیارها را در شکل‌های مختلفی ایجاد می‌کنند تا آبهای به جریان افتاده را به پایین شیب هدایت کنند. این شیارها بسیار بلند و کم عرض‌اند، که به کمک «شیارساز» ساخته می‌شوند. در این نوع روش معمولاً در زمین‌هایی که شیب آنها از ۲% بیشتر شود بکار برده نمی‌شود. اگر این روش در زمین‌هایی با شیب‌های بیش از این مقدار استفاده شود، فرسایش خاک به وجود می‌آید که مشکلات جدی را به همراه خواهد داشت.
نقاط قوت:
- اگر زمین با توجه به نیاز این نوع مدل آبدهی فراهم شود، بازدهی متوسط رو به بالایی خواهد داشت.
- بیشتر گیاهان را میتوان بدون تغییر در ساختار و عملیات کشاورزی در این روش، کشت نمود.
- هزینه آماده سازی اولیه‌ی این نوع آبپاشی با توجه به نوع فرآیند عملیات، بالا نمی‌باشد.
- آبیاری خاک‌هایی که نفوذپذیری در آنها سخت می‌باشد یا به اصطلاح سله می‌بندند، با استفاده از این روش کاملاً قابل آبپاشی می‌باشد.
- در این روش خاک با ساقه گیاه تماس ندارد، در نتیجه ریشه محصول از بیماری ناشی از انواع قارچ‌ها(پوسیدگی طوقه) در امان می‌باشد.
- قدرت جذب در جوی یا شیارهای اولیه که هنوز آبپاشی نشده است بیشتر می‌باشد.
- در صورتی که زمین دارای شیب‌های تندی باشد یا بارندگی با سرعت و حجم زیاد باشد، باعث فرسایش یا صدمه به گیاه میشود.
- در این روش مصرف آب بالا می‌باشد.
- برای اینکه در این روش، آبپاشی به صورت یکنواخت صورت پذیرد، کشاورزان باید تلاش بیشتری داشته باشند.
- مناطقی که خاک‌های درشت دانه دارند، برآورده کردن نیاز آبی به صورت کامل و عمقی صورت نمی‌گیرد.
- برای داشتن شیارهای یکنواخت، باید زمین مسطح و شیب بندی شود.
آبیاری پسته به روش قطره ای:
روش قطره‌ای عبارت است از: پخش آهسته‌ی آب بر سطح یا زیر خاک به صورت قطرات جدا و پیوسته. یا به عبارت دیگر، جریان باریک یا اسپری ریز به کمک قطره چکان‌هایی که در امتداد خط انتقال قرار دارند. در روش قطره‌ای آبی که تامین شده است از یک شبکه لوله‌ی کم فشار به صورت یک برنامه از قبل مشخص شده پخش می‌گردد و در ادامه به وسیله‌ی قطره چکان خارج و به خاک می‌ریزد. در این روش زمان آبدهی، یک روز و حتی در صورت نیاز، کمتر هم می‌باشد.
نقاط قوت:
- در صورتی که آبهای موجود و تامین شده شور باشد، می توان از این روش هم استفاده کرد.
- در زمین‌هایی که خاک سخت یا تقریبا غیر قابل نفوذ یا به اصلاح صخره‌ای با شیب‌های خیلی تند دارند، قابل اجرا می‌باشد.
- از آنجایی که سطح کمتری از خاک خیس میشود، عملیات زراعی آسان‌تر شده و رشد علف‌های هرز کاهش می‌یابد.
- در روش قطره‌ای میزان مصرف و صرفه جویی به حداقل ممکن می‌رسد.
- کود و عناصر غذایی را میتوان در آبی که داده میشود تزریق کرد. بنابراین نیاز به نیروی انسانی نیست و هزینه‌های کارگری به شدت کاهش پیدا میکند.
- در این روش از هدر رفت آب جلوگیری میشود چون بین میزان تبخیر و تعرق تعادلی به وجود می‌آید.
- قطره چکان‌ها چون خروجی بسیار ریزی دارند، امکان دارد که توسط ذرات معدنی دچار گرفتگی شوند، در این صورت باید تصفیه شیمیایی انجام شود.
- تجربه نشان داده است که خاک‌های با ذرات ریز و سنگین بافت برای این روش مناسب نیستند. به همین جهت رواناب تولید می‌کنند. بنابراین خاک‌های متوسط بافت برای این روش مساعد می‌باشند.
- این روش سبب تجمع موضعی نمک میشود.
- در صورتی که جریان آبها به هر دلیلی قطع شود، گیاه بسیار سریع آسیب دیده و از بین می‌رود چون در این روش قدرت ریشه‌ها برای جذب مواد غذایی بسیار کم و محدود شده است.
آبیاری پسته به روش فواره‌ای یا بابلر:
این روش به آبپاشی سطحی معروف می‌باشد. روند آبدهی به این صورت می‌باشد آبی که ذخیره شده است به وسیله لوله‌هایی از جنس پلی اتیلن به پای گیاه انتقال یافته و با استفاده از یک فواره پلاستیکی (بابلر یا آبفشان) به داخل حوضچه انتقال پیدا میکند. از آنجایی که ایجاد یک حوضچه برای نگهداری آب مهم می‌باشد، بهتر است که زیر هر درخت تشتکی(حلقه دور تنه درخت) به قطر یک متر و حداکثر به اندازه تمام قسمت‌های مختلف درخت که تاج درختان نام دارد، ایجاد و داخل آن آبدهی صورت بگیرد.
نقاط قوت:
- باعث صرفه‌جویی بالا در مصرف آبهای زیرزمینی میشود.
- در کمترین زمان تامین نیاز آبی به صورت حداکثر انجام میشود.
- به وسیله این روش، نیاز گیاهان به آبی که مصرف میکند بطور کامل از بین می‌رود.
- ابزارهای به کار رفته در این نوع مدل به راحتی قابل باز شدن و شستشو هستند.
- هر کشاورز یا کارگر غیر حرفه‌ای می‌تواند به راحتی با آن کار کند، زیرا عملکرد بسیار ساده‌ای دارد.
- تمامی لوله‌های اتصال زیر زمین نصب میشود، در نتیجه مشکلی برای عملیات زراعی کاشت، برداشت یا رفت و آمد وجود ندارد.
- در صورتی که فشار آبی که در دسترس می‌باشد پایین بوده، عملکرد آبپاشی فواره‌ای یا بابلر با مشکل روبرو میشود.
- در مناطقی که خاک‌های شنی دارند به علت نفوذپذیری بالای خاک، استفاده از این روش باعث میشود تا مصرف آب بالا رود و استفاده از آن، برای این نوع خاک‌ها مناسب نمی‌باشد.
- تجهیز کردن ابتدایی این روش نسبتاً گران می‌باشد.
آبیاری پسته به روش اسپری یا مه‌پاش:
پاشیده شدن آب به وسیله یک اسپری یا مه‌پاش کوچک بر سطح خاک را روش اسپری می‌نامند. مه‌پاش‌ها در اصل نوعی نازل هستند که آب را به صورت پودری اسپری می‌کنند و از جنس استیل می‌باشند. هوا در این روش، در پخش آب نقش مهمی را به عهده دارد. در برخی از روش‌ها مانند روش فواره‌ای خاک عامل اصلی می‌باشد.
نقاط قوت:
- در زمین‌های ناهماهنگ یا غیر مسطح آبپاشی به صورت یکسان صورت می‌گیرد.
- اتوماتیک شدن این روش به سادگی قابل اجرا می‌باشد.
- قابلیت انتقال کود و مواد غذایی همزمان با آبی که داده میشود، وجود دارد.
- باعث کاهش نیروی انسانی میشود.
- این نوع مدل با توجه به نوع فضا و سیستمی که مورد استفاده قرار می‌گیرد، گران می‌باشد.
- استفاده از این سیستم نیاز به مهارت دارد. در صورتی که کاربر حرفه‌ای نباشد باید از تکنسین‌های ماهر استفاده کنید که این امر هزینه خواهد داشت.
- در مناطقی که رطوبت خیلی بالا می‌باشد یا بسیار گرم نمی‌باشند، استفاده از این نوع روش صحیح نمی‌باشد.
- هزینه تعمیر و نگهداری سیستم بالا می‌باشد.
- کیفیت آب، در عملکرد این نوع مدل آبپاشی تاثیر دارد.
وضعیت ذخایر آبهای زیر زمینی:
متاسفانه ایران در سال‌های اخیر و در حال حاضر، با بحران و مشکل کمبود آبهای زیرزمینی به صورت جدی مواجه است. به دلیل مصرف نادرست از آب، استفاده بیش از حد از آبهای سطحی و زیرزمینی از طریق حفر چاه‌های عمیق، خشکسالی‌های مکرر به وجود آمده است. همچنین انواع روش‌های تامین نیاز آبی گیاهان، که قبلا به آن اشاره شد، در به وجود آمدن این بحران نقش قابل توجهی دارد. انجام یا عدم انجام برخی از روش‌ها باعث میشود وضعیت ذخایر آبهای زیر زمینی در وضعیت مطلوبی قرار بگیرد، که در ادامه به برخی از آنها اشاره میشود.
- از بین روش‌های ذکر شده، سیراب کردن به روش غرقابی برای آبدهی گیاهان مناسب نیست و باعث عدم صرفه جویی میشود.
- باغداران در زمستان می‌توانند زمین کشاورزی یا باغ خود را دو الی سه مرتبه با یخ هایی که ذوب می شوند در زمستان سیراب کنند. این امر باعث ذخیره شدن مناسب آبهای زیرزمینی برای فصل گرما و از بین رفتن برخی از آفت‌ها میشود.
- همان طور که می‌دانید درختان پسته در فصل خواب(فصل زمستان) رشدی ندارند و جذب در آن زمان به حداقل می‌رسد. بنابراین محصولی با کیفیت و قابل سورت توسط دستگاه سورتینگ به وجود خواهد آمد.
- زمان‌های آبدهی این گیاه بسیار حساس و مهم است. مهم‌ترین دوره‌ای که نیاز آبی قطع میشود، در زمان گلدهی(فروردین ماه) و رشد مغز(تیر ماه) می‌باشد. همچنین مهم‌ترین قسمت جهت خندان شدن مغز پسته، سیراب کردن گیاه در شهریور ماه یا آخرین مرحله قبل از رسیدن کامل پسته می‌باشد. بنابراین توجه به بازه‌های زمانی و آبپاشی مناسب و به موقع باعث مصرف به اندازه و به هنگام میشود. بنابراین محصولی با کیفیت برداشت خواهد شد.
- انجام روش‌های نوین همراه با مدیریت صحیح و سرمایه گذاری‌های به موقع می‌تواند وضعیت ذخایر آبهای زیر زمینی را بهینه کند.