سورتر چیست و چگونه به صنعت کشاورزی کمک می کند؟
محصولات کشاورزی به ویژه میوه و سبزیجات بخش مهمی از تجارت را در سطح ملی و بین المللی تشکیل می‌دهند. از جمله عملیات پس از برداشت و در حین جابجایی میوه و سبزیجات، درجه بندی و مرتب سازی آنها است که نقش مهمی در حذف مواد نامطلوب و یا اضافی و بدست آوردن محصولی مرغوب و با کیفیت دارد. اصطلاح سورتینگ و یا مرتب سازی به معنی طبقه بندی و یا جدا کردن محصول از سایر مواد است. به نوعی حفظ موارد ضروری و حذف مواد غیرضروری است که طی یک سری فعالیت‌ها و با روشهای مختلف محصولات از یکدیگر جدا می شوند. محصولات کشاورزی با هدف به دست آوردن موادی مطابق با معیارهای خاص به کمک سورتر ها مرتب می‌شوند که این معیارها می‌تواند براساس نوع، اندازه، تقاضای بازار و… باشد. در مرحله بعد از مرتب سازی لازم است که به معنای درجه بندی یا سورت مواد توجه شود. درجه بندی یا طبقه بندی به فرایند جداسازی مواد غذایی و محصولات کشاورزی براساس کیفیت، اندازه، وزن و ویژگی‌های ظاهری آنها گفته می‌شود، این تکنیک به طور گسترده به عنوان اولین قدم در فرآوری میوه‌ها، سبزیجات و حبوبات، همچنین برای محصولات دامی نظیر گوشت، تخم مرغ و ماهی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در حالی که در نتیجه مشکلاتی نظیر خشکسالی، وجود آفات و یا بیماری گیاهان، پوسیدگی یا آسیب جسمی باعث بازده ضعیف محصولات کشاورزی می‌شود، مرتب سازی و جداسازی محصولات برداشت شده خوب از بد می‌تواند منجر به افزایش درجه کیفیت محصولات شود. در محصولات کشاورزی، سورت کردن به سری فعالیت‌هایی گفته می‌شود که محصولات خوب و بد از یکدیگر تفکیک می‌شوند و یا جدا کردن محصولات سالم از نظر جسمی با محصولات آسیب دیده و همچنین غربال محصولاتی که در آن سایر اشیاء اضافی جدا می‌شود. غربال برای از بین بردن قسمت‌های غیر قابل خوراکی یا قطعات دارای نقص یا برش مواد اولیه به اندازه مناسب برای پردازش بیشتر استفاده می‌شود؛ مانند جدا کردن گندم از شاخ و برگ. اغلب مواد غذایی پیش از ورود به فروشگاه‌ها و مراکز عرضه محلی، بصورت قابل توجهی فرآوری و پردازش می‌شوند. مؤلفه اصلی این پردازش شامل مرتب سازی، درجه بندی، پیرایش یا غربال، پوست گیری و غیره می شود.
اهمیت درجه بندی محصولات کشاورزی به کمک سورتر مکانیکی و دستی
به منظور ارسال محصولات کشاورزی به بازار مصرف کننده و فروش محصولاتی با ارزش افزوده بالاتر و در عین حال به حداقل رساندن آسیب‌های احتمالی به آنها، محصولات کشاورزی با توجه به ابعاد و کیفیت آنها در یک طبقه خاص قرار می‌گیرند. از این طبقه بندی برای مرتب سازی و اختصاص آنها به کانال‌های مختلف فروش استفاده می‌شود. هر کالایی ممکن است در هنگام تخصیص مناسب با توجه به مشخصات دقیق آن، درآمد بهتری داشته باشد. معمولاً محصولات کشاورزی با درجه بالاتر و بزرگتر درآمد بیشتری را ایجاد می‌کنند. درجه بندی سنتی وابسته به انسان بود و بعدها از دستگاه‌های مکانیکی به نام سورتر برای تمایز محصولات کشاورزی براساس ابعاد و وزن آنها استفاده شد. امروزه روش مکانیزه سورتینگ به عنوان روشی معتبر برای درجه بندی و مرتب سازی شناخته می‌شود.
اخیراً، با ظهور الگوریتم‌های پردازش تصویر، تکنیک‌های بازرسی بصری برای تکمیل فرآیند اضافه شده‌اند. آنها غالبا به صورت دستی تنظیم شده و جایگزین چشم انسان می‌شدند و این امکان را به وجود می‌آورد که بسیاری از نقایص را تشخیص دهد که انسان با سریعتر شدن سرعت نمی‌تواند آنها را تشخیص دهد. موج جدید الگوریتم‌های هوشمند برای درجه بندی و مرتب سازی بسیار قدرتمندتر از الگوریتم‌های تحلیل بصری سنتی است: آنها دارای قابلیت یادگیری خودکار هستند که عملکرد تشخیصی را بسیار فراتر از سرعت و دقت هر اپراتور آموزش دیده تضمین می‌کند.
برای اهداف بازاریابی، میوه‌ها و محصولات کشاورزی به طور کلی و بر اساس ویژگی‌های ظاهری و درونی به کمک دستگاه سورتر میوه درجه بندی و جداسازی می‌شوند. برخی ویژگی‌های بارز بصری را با لمس کردن و گاهی بو کردن میوه میتوان مورد بازبینی قرار داد. این روش به دلیل عملی بودن و سادگی متداول‌ترین روش سورت کردن است. به همین دلیل تحقیقات گسترده‌ای برای اتوماسیون سازی روند بازرسی بصری انجام می‌شود. پیشرفت‌های مداوم در زمینه‌های پردازش تصویر و شناسایی الگوهای ارائه منجر به ساخت ابزارها و تکنیک‌های مؤثر برای سیستم‌های پیشرفته که قادر به تفکیک و مرتب سازی هر محصول کشاورزی هستند، شده است.
مزایای درجه بندی محصولات به کمک سورتر و یا به روش دستی
درجه بندی محصولات کشاورزی یک عمل بسیار مهم است زیرا سود بالایی را به کشاورز می‌رساند و علاوه بر اینکه کاربری محصولات را بهبود می‌بخشد، باعث بهبود کلی سیستم بازاریابی نیز می‌گردد. میوه‌های درجه بندی شده در بازار صادرات از استقبال بیشتری برخوردار می‌شوند و همچنین سورت کردن محصولات می‌تواند تلفات ناشی از حمل و نقل محصولات را تا حد قابل توجهی کاهش دهد.
درجه بندی و سورت کردن محصولات کشاورزی توسط سورتر مزایای زیادی را در پی دارد که اجمالا به برخی از آنها اشاره می شود:
- محصولات درجه بندی شده قیمت بهتری را در بازار به دست می‌آورند؛
- درجه بندی کمک می‌کند تا اعتماد به نفس بیشتری بین خریداران و تولید کنندگان ایجاد شود؛
- با تسهیل خرید و فروش محصول بدون انتخاب شخصی، بازده بازاریابی افزایش خواهد یافت؛
- با سورت کردن محصولات از هزینه سنگین بازاریابی در بسته بندی و حمل و نقل میتوان جلوگیری کرد؛
- افزایش سود توزیع کنندگان؛
- افزایش سود تولید کنندگان؛
- درجه بندی یکنواختی محصول را در یک درجه خاص بهبود می‌بخشد و به عنوان پایه قیمت محسوب می‌شود.
روش های درجه بندی محصولات کشاورزی
به طور کلی براساس خصوصیات فیزیکی و ظاهری محصولات کشاورزی نظیر وزن، اندازه، رنگ، شکل، وزن مخصوص و همچنین هرنوع آفت، بیماری یا آسیب، آن ها را درجه بندی و مرتب می‌نمایند. برای بازاریابی روشهای شناخته شده سورتینگ میوه و محصولات کشتی بجز بررسی کارشناسان و بازبینی توسط افراد از دستگاه های خاص نیز استفاده می‌شود. در هر دو روش، محصول براساس اندازه طبقه بندی می‌شود. با این حال، سیستم‌های درجه بندی الکترونیکی براساس آخرین استانداردهای ملی و بین المللی طبقه بندی می شوند. این معیارها در هر کشور و بسته به نیاز بازار متفاوت است. سورت دستی در عین کارآمدی هزینه بر و وقت گیر است. به همین دلیل کشاورزان برای کاهش کمبود نیروی کار، صرفه جویی در وقت و ارتقای سطح کیفیت درجه بندی از روش مکانیکی استفاده می‌کنند.
درجه بندی یا سورت سنتی به کمک نیروی انسانی
درجه بندی سنتی یا دستی وابسته به انسان بود، مرحله درجه بندی بصورت سنتی معمولاً بلافاصله پس از برداشت محصول صورت می‌گرفت. در این روش محصولات براساس درجه کیفیت، میزان رسیدگی محصول و اندازه آنها درجه بندی و سورت شده ؛ سپس از بسته بندی به مراکز فروش، بازارهای دور و نزدیک منتقل شده و یا برای ذخیره سازی به سردخانه‌ها منتقل می‌شدند.
سورت کردن به روش سنتی و بوسیله دست توسط کارگران و یا کشاورزان صورت می‌گرفته، که نیازمند تجربه، دقت و توجه به ویژگی‌های ظاهری محصولات بود. توجه کامل به وضعیت ظاهری محصولات معیار کافی برای دسته بندی و درجه بندی نخواهد بود. علاوه بر آن اهمیت زمان در بسته بندی و انتقال محصولات کشاورزی بخصوص در میوه‌هایی با احتمال فساد باعث شد که تمایل به استفاده از روشهای مکانیزه سورتینگ و درجه بندی بیشتر شود.
سورترها و یا جداکننده‌های مکانیکی چگونه به بازار فروش وارد شدند؟
ماشین‌های طراحی شده یا همان سورترها با هدف سورت محصولات کشاورزی از چند جنبه محصولات را بررسی کرده و سپس دسته بندی می‌کنند. در حالت ساده دستگاه براساس ویژگی‌های ظاهری و براساس وزن، هرکدام را در یک دسته قرار می‌دهند. اندازه‌گیری وزن مکانیکی به دلیل ساختار ساده و قابل اطمینان، سال‌هاست که از محبوبیت زیادی در بین تولید کنندگان و کشاورزان برخوردار است. در مرتب سازی مکانیکی از دستگاه‌هایی استفاده می‌کنند که محصولات در آن معمولا در یک تسمه نقاله یکدست و یکپارچه می‌شوند. به این ترتیب، محصولات کشاورزی براساس معیارهای بیرونی مانند ابعاد و وزن طبقه بندی می‌شوند. چنین عملکردی مبتنی بر دستگاه مکانیکی با تجهیزات کافی است.
به عنوان مثال، زمانی که قطر یا وزن محصولی مانند میوه یا سبزیجات، با مقادیر کمتر از آستانه شناسایی، اندازه گیری و تشخیص داده شود، به یک سطل ریخته می‌شود. وقتی مقادیر بالاتر باشد، به سادگی روی تسمه نقاله به قسمت بعدی منتقل می‌شود. سورترهای مکانیکی سریع و قابل اعتماد هستند. با این حال، محدودیت‌هایی نیز دارند بطور مثال آنها فقط معیارهای عمومی را مورد بررسی قرار می‌دهند و کیفیت محصولات را بصورت خاص مورد بازبینی قرار نمی‌دهند.
جنبه‌های دیگری نیز وجود دارد که هنگام مرتب سازی و درجه بندی محصول کشاورزی باید مورد توجه قرار گیرد. یک نمونه، دستاوردهای روز است. امروزه بسیاری از مردم در محل‌های بزرگ زندگی می‌کنند، و فاصله زیادی با مراکز تولید و توزیع مستقیم محصولات زراعی و کشاورزی دارند، حتی ممکن است محل تولید بسیاری از محصولات مصرفی در خارج از کشور باشد. طی نمودن چنین مسافتی ماندگاری طولانی‌تر را می‌طلبد و زمان در اینجا عامل از بین رفتن و فاسد شدن بسیاری از محصولات خواهد بود. تنها میوه‌ها و سبزیجات با بالاترین کیفیت، بدون اینکه مدت زمان زیادی از رسیدن آنها گذشته باشد و بدون هیچگونه ضربه خوردگی را میتوان بصورت طولانی نگه داشت، بنابراین بخشی از محصولات زراعی، مدت زمان بیشتری در حین حمل و نقل و سالم باقی می‌مانند و برای فروش به مناطق دورتر مناسب هستند.
با بررسی دقیق ویژگی‌های ظاهری و درونی محصولات میتوان نقایص آنها را شناسایی کرده و محصولاتی که برای مصرف تازه مناسب‌اند را جدا کرده و مابقی را به بخش صنایع تبدیلی و تکمیلی منتقل کرد. اهمیت توجه به تمام ویژگی محصولات زراعی بسیار حیاتی است چرا که حتی نقص‌های جزئی می‌توانند به مرور گسترش یافته و علاوه بر از بین بردن میوه، میوه‌های مجاور را نیز خراب کنند و این مسئله تشخیص به موقع نواقص و یا آسیب‌های احتمالی را به یک قدم اساسی تبدیل می‌کند.
دستگاه‌های مخصوص سورت محصولات کشاورزی که به دستگاه سورتینگ دانه های کشاورزی در بازار شناخته شده اند، روز به روز درحال پیشرفت هستند. هدف سورتر شناسایی هرچه بیشتر مجموعه عیوب است. چنین نقایصی را میتوان در قالب تغییرات رنگ، خراش‌های موضعی، برجستگی‌ها و اشکال نامنظم مشاهده کرد. امروزه بسیاری از سیستم‌ها علاوه بر غربال کردن محصول براساس ویژگی‌های ظاهری، وزن، رنگ، اندازه قادر به بررسی ویژگی‌های درونی نیز هستند. با استفاده از دستگاه‌های جدیدتر میتوان از خصوصیات درونی آنها نیز آگاه شد. امروزه در سراسر جهان به کمک سیستم‌های تصویری مبتنی بر الگوریتم‌های خاص و تعریف شده، محصولات عیب یابی، دسته بندی، درجه بندی و تفکیک می شوند.
سورترها معمولاً از قبل توسط یک اپراتور متخصص تنظیم می‌شوند. هرچه مهارت و صبر متخصص بیشتر باشد، کیفیت تشخیص آن نیز بهتر خواهد بود. این یک چالش واقعی در صنعت است، زیرا درجه بندی و سورت بسته به مهارت‌های شخصی ممکن است متفاوت باشد حتی ممکن است نتایج منجر به ضرر و زیان و خسارت به اعتبار تولید کننده و یا توزیع کننده شود. بنابراین پیروی از معیارهای استاندارد جهانی در ارائه محصولاتی با کیفیت و مورد پسند عموم جامعه نیازمند تخصص و تجربه بصورت توأمان است.
انواع سوتر بر اساس سورتر دانه‌های قابل سورت
- دستگاه سورتر پسته
- دستگاه سورتر برنج
- دستگاه سورتر گندم
- دستگاه سورتر میوه
- دستگاه سورتر چای
سورت و مرتب سازی پسته ها یکی از مهمترین پارامترها برای صادرات پسته به خارج از کشور می باشد. البته دستگاه سورتر آی سورتر به دلیل اینکه یک محصول کاملا بومی و ساخته شده توسط متخصصان بومی است؛ قادر به سورت انواع دانه های کشاورزی دیگر مانند بادام هندی، بادام درختی، فندق،انواع تخمه و … به کمک اختصاصی سازی می باشد.
این دستگاه برای به دست آوردن برنج مرغوب و یکدست بسیار کارآمد است. برای سورت برنج و محصولات مشابه معمولا از کالر سورتر استفاده می شود که روش کار ساده تری نسبت به سورتر هوشمند دارد. برنج به این دلیل که ظاهر ساده و رنگ یک دستی دارد، سورت آن نیاز به سورتر هوشمند ندارد و تنها با استفاده از تعیین رنگ آن میتوان برنج را به سادگی سورت کرد. البته باید این نکته را نیز در نظر گرفت که تمام محصولاتی که با کالر سورتر قابل سورتینگ هستند، به روش سورتر هوشمند نیز قابل سورت هستند اما برعکس آن درست نیست.
گندم نیز جزو محصولات ساده است که به روشهای ارزان و ساده ای قابل سورت شدن است. برای مثال برای سورت گندم می توان از سورتر مکانیکی یا کالر سورتر استفاده کرد. گندم نیز مانند برنج شکل و رنگ ساده و یکنواختی دارد و همین موضوع دلیل استفاده از کالر سورتر یا سورترهای دستی و مکانیکی برای سورتینگ آنها است. لازم به ذکر است با اینکه کالر سورتر یا سورتر مکانیکی ممکن است کمی ارزان تر از سورتر هوشمند باشند، اما نیاز به نیروی انسانی زیاد، دقت پایین، سرعت کم و نیاز به تنظیمات پیچیده و زمان بر، در نهایت می تواند این روش ها را نسبت به سورتر هوشمند آی سورتر، غیراقتصادی کند.
میوه ها به دلیل شکل و رنگ غیر یکنواخت معمولا قابل سورت با کالر سورتر نیستند. در حال حاضر میوه ها را با سورتر های مکانیکی سورت می کنند که نیاز به نیروی انسانی و هزینه زیادی دارد. این روش بسیار زمان بر نیز هست. بر خلاف کالر سورتر، در دستگاه سورتر هوشمند، پیچیدگی ظاهری و رنگی هیچ گونه محدودیتی در کارکرد دستگاه ایجاد نمی کند و به راحتی می تواند میوه های سالم و غیرسالم را از هم جدا کند. از طرف دیگر، سورتر هوشمند می تواند میوه ها و به طور کلی هر محصولی را با سرعت بسیار زیاد نسبت به سورتر مکانیکی جداسازی کند و باعث افزایش بازدهی و سود فروشندگان و تولیدکنندگان شود.
برای چای نیز بیشتر از همان کالرسورتر که به عنوان سورتر دانه های زیادی استفاده می شود، بهره می برند. در این مورد نیز مانند سایر موارد امکان استفاده از دستگاه سورتر هوشمند وجود دارد.