سورتینگ چیست؟
در دنیای امروز با توجه به پیشرفت تکنولوژی در صنایع از جمله صنایع مواد غذایی و کشاورزی برخی مصرف‌کنندگان بر این باور هستند، محصولات دارای بسته‌بندی از لحاظ کیفیت تفاوتی با فله‌ای و باز ندارند و این وجه تمایز قیمت بین آنها، به علت نوع بسته‌بندی می‌باشد که جنبه شیک و فانتزی دارد. در صورتی که این باور، اشتباهی بزرگ می‌باشد، زیرا با استفاده از فرآیند سورت محصولی کاملا یکدست و سالم، بدور از خرابی و ناخالصی در اختیار مشتری قرار میگیرد. این موضوع باعث شد تا در این مقاله به مفهوم، عملکرد، انواع، اهمیت، روشها و خرید سورتینگ بپردازیم.
مفهوم سورتینگ چیست؟
ابتدا باید دید سورتینگ یعنی چه؟ این مفهوم از کلمه sort به معنای دسته‌بندی یا گروه‌بندی می‌آید و به فرآیندی گفته می‌شود که محصولات را به صورت سیستماتیک طبق معیار یا آیتم‌های متفاوتی دسته‌بندی و جداسازی می‌کند. عمل جداسازی می‌تواند بر اساس رنگ، شکل، اندازه، ابعاد و وزن صورت پذیرد. این کلمه دو معنای شبیه به هم و در عین حال متفاوت دارد. معنای اول نظم یا ترتیب و معنای دوم دسته‌بندی است که در معنای اول محصول بر اساس معیاری مرتب شده که همان بسته‌بندی می‌باشد و در معنای دوم طبقه‌بندی بر اساس خصوصیات مشابه صورت میگیرد که همان دسته‌بندی یا جداسازی گفته می‌شود که می‌تواند مقدمه‌ای برای بسته‌بندی برخی از محصولات باشد.
نحوه عملکرد دستگاه سورتینگ
همان طور که اشاره شد، این دستگاه شامل چندین مرحله برای مرتب کردن، یک دست کردن، جداسازی و دسته‌بندی محصولات با استفاده از عوامل مختلفی مانند رنگ، شکل، اندازه و وزن می‌باشد که به این فرآیند سورت یا سورت کردن گفته می‌شود. بنابراین در پاسخ به این سوال که سورتر چیست؟ میتوان گفت: به عملیات سورت با استفاده از یک دستگاه صنعتی گفته می‌شود . این دستگاه با بکارگیری تکنولوژی‌های موجود مانند سنسور، دوربین و لیزر عملیات گروه‌بندی را انجام می‌دهد تا جداسازی، دسته‌بندی یا مرتب کردن محصول به صورت بهتری انجام پذیرد. علاوه بر این، توانایی جداسازی ناخالصی و محصولات سالم را از ناسالم دارد. همچنین قابل ذکر است که برخی از این دستگاه‌ها با استفاده از هوش مصنوعی و پردازش تصویر قادر هستند فرآیند طبقه‌بندی را به صورت دقیق و هوشمندانه انجام دهند. توانایی یادگیری در این دستگاه‌ها به صورت خودکار می‌باشد و برای محصولات خاص همچون پسته، بسیار کارآمدتر می‌باشند که در ادامه به توضیح آن خواهیم پرداخت.
انواع روش‌های سورت:
به صورت کلی طبقه‌بندی یا همان دسته‌بندی به دو روش انجام می‌شود: سنتی و مکانیزه. هر کدام از این روشها ویژگی های خود را دارد. روش مکانیزه، خود به انواع مختلفی تقسیم می شود که در ادامه به هر کدام از آنها می پردازیم.
روش سورتینگ سنتی و نقاط ضعف آن
این روش که سنتی نام دارد با کمک نیروی انسانی به صورت دستی انجام می‌شود. این مدل، از روش‌های قدیمی برای طبقه‌بندی محصولات می‌باشد که توسط کارگران یا کشاورزان انجام می‌شود. به کارگیری این روش نیازمند تجربه بالای کارگری می‌باشد تا دسته‌بندی کردن به نحو کامل صورت پذیرد. برخی از محصولات مانند مرکبات را تا حدودی میتوان با استفاده از حس لامسه یا بویایی مورد بررسی قرار داد. این روش به علت راحتی و عملی بودن، متداول‌ترین روش طبقه‌بندی برای برخی از محصولات است. البته قابل ذکر است که فقط توجه به شکل ظاهری محصول به خصوص در دانه و ریزدانه‌ها نظیر حبوبات و آجیل، فاکتور کافی برای جداسازی و طبقه بندی نخواهد بود. همچنین زمان برای دسته‌بندی و عرضه محصولی که فساد در آن بالا می‌باشد، اهمیت پیدا می‌کند. هر کدام از این موارد، استفاده از نیروی انسانی و سورتینگ دستی را مشکل و غیر قابل اجرا می‌کند. علاوه بر موارد مطرح شده، نقاط ضعف دیگری این روش دارا است که در ادامه به آن اشاره می‌شود.
نقاط ضعف:
- بالا بودن خطای انسانی
- هزینه و زمان بر بودن آن
- محدود بودن توانایی نیروی انسانی
- کاهش دقت و سرعت در طول زمان
- به وجود آمدن آسیب‌های جسمانی
- دخالت سلیقه شخصی در نحوه انجام کار
- دشواری در دسته‌بندی ریزدانه‌ها
روش مکانیزه و نقاط قوت آن:
روش مکانیزه همان استفاده از دستگاههای اتوماتیک و ماشین آلات مختلف صنعتی می‌باشد که امروزه از آن برای دسته‌بندی یا طبقه‌بندی انواع محصولات غذایی، کشاورزی، معدنی، سنگ، پلاستیک و پلیمری استفاده می‌شود. استفاده از دستگاههای مکانیزه در محصولات کشاورزی بسیار مورد توجه قرار گرفته است. ماشین سورتر با توجه به نوع مدل و ساختاری که دارد، محصول را مورد بررسی قرار می‌دهد. در ابتدایی‌ترین حالت محصولات را بر اساس ابعاد و وزن مورد ارزیابی قرار می‌دهد که به دستگاههای مکانیکی معروف هستند و در بازار شناخته شده و پر طرفدار هستند. بررسی ویژگی‌هایی مانند شکل ظاهری، رنگ، اندازه و سایر خصوصیات توسط دستگاههای پیشرفته‌تر، با دقت و سرعت بالا انجام می‌شود. کاهش خطا، کاهش هزینه نیروی انسانی، حفظ شکل ظاهری، سلامت مواد غذایی، صرفه جویی در زمان، افزایش سرعت، دقت و افزایش کیفیت برخی از نقاط قوت این دستگاه‌ها می‌باشد. در کل ماشین سورت با توجه به نوع محصولی که تفکیک می‌کند، شامل چندین مدل می‌باشد که فقط در نوع عملکرد با هم متفاوت هستند. این دستگاه‌ها شامل لیزری و رنگی، نواری، دوار، صفحه لرزشی و هوشمند می‌باشند. در ادامه انواع مختلف سورتینگ های مکانیزه را بررسی می کنیم.
- ماشین سورتینگ لیزری و رنگی
- ماشین سورتینگ نواری
- ماشین سورتینگ دوار:
- ماشین سورتینگ صفحه لرزشی
- دستگاه سورتر هوش مصنوعی
نام دقیق دستگاه کالر سورتر، اپتیکال می‌باشد. البته در بازار به نام سورتر لیزری نیز مشهور است. در واقع عملکرد این دستگاه هیچ ارتباطی با لیزر نداشته و این اصطلاحی است که به اشتباه رایج شده است. شاید علت به وجود آمدن این نام برای کالر سورتر وجود نوری باشد که در دستگاه به محصولات تابانیده می شود. این دستگاه محصول را مطابق حجم و رنگی که اسکن می‌کند، دسته‌بندی می‌کند. یا به عبارت دیگر با تعریف طیف رنگی مشخص در دستگاه، اجسامی که دارای آن طیف رنگی باشند، به عنوان خروجی در نظر گرفته می‌شوند. مثلاً با تعریف طیف رنگی برنج یا گندم، دستگاه می‌تواند کار جداسازی را انجام دهد. همچنین این دستگاه توانایی تشخیص ضایعات را دارد و از دقت بالایی برخوردار است. کالر سورترهای کوچک نیز در بازار وجود دارند و از آنها برای کارگاه‌های کوچک یا حتی مصارف خانگی یا مثلاً برای بسته‌بندی مورد استفاده قرار می‌گیرند. قابلیت جابه‌جایی سریع و آسان به نسبت کالر سورترهای بزرگ از نقاط قوت این دستگاه می‌باشد. نوع دیگر این دستگاه، مولتی کالر سورتر است که پیشرفته‌تر و با ویژگی‌های بیشتر است. توانایی بالا در رده‌بندی محصول بر اساس نوع رنگ و اندازه با کمترین خطا و دقت بالا و همچنین توانایی تشخیص محصول به صورت چند رنگ از ویژگی‌های این دستگاه است. قابل ذکر است که کاربرد اولیه این دستگاه برای برنج بوده است. اما همان طور که ذکر شد، با پیشرفته‌شدن دستگاه‌ها محصولات دیگری مانند حبوبات ، خشکبار ، غلات و … برای تفکیک کردن مورد استفاده قرار گرفتند. نکته‌ای که باید به آن اشاره کرد این مطلب است، این نوع ماشین در خشکبار برای سورت پسته خیلی مناسب نمی‌باشد، زیرا پسته محصول پیچیده‌ای است و تفکیک آن با استفاده از روش‌های هوشمند یعنی پردازش تصویر مناسب و کارآمدتر می‌باشد. بنابراین پسته یکی از محصولات تعیین کننده دستگاه مورد استفاده می‌باشد. از این نوع دستگاه‌ها میتوان در کارخانجات تولید رب، مربا، کارخانجات چای، فرآوری و بسته‌بندی سبزیجات و صیفی‌جات، خط تولید خیار شور و… استفاده کرد.
این نوع از دستگاه‌ها رایج‌ترین و پرکاربردترین ماشین آلات تفکیک‌کننده در بازار هستند. نحوه عملکرد آنها بر اساس سایز و حجم محصول است که در مدل‌های مختلف ساخته می‌شود. از ویژگی‌های این دستگاه‌ها میتوان به کاهش خطا، هزینه‌های نیروی انسانی، افزایش قیمت محصول به دلیل تضمین کیفیت، افزایش دقت و سرعت ، رعایت اصول بهداشتی به دلیل کاهش نیروی انسانی و بهبود چرخه بسته‌بندی اشاره کرد.
ساختار این دستگاه‌ها بدین صورت است که دارای نوارهایی هستند که با فواصل مشخص شده از یکدیگر قرار دارند. محصول وقتی روی نوار قرار میگیرد پس از طی مسیری در سایزهای مختلف جدا می‌شود. این دستگاه‌ها دارای 4 الی 6 خروجی هستند. جنس بدنه آنها کاملاً استیل می‌باشد. از ویژگی‌های منحصر به فرد این دستگاه میتوان به متغیر بودن فاصله بین نوارها اشاره کرد. کاربر می‌تواند بر حسب نوع محصولی که قصد تفکیک آن را دارد، این فاصله را تغییر و به اندازه مناسب برساند، تا طبقه‌بندی انجام شود. این مدل ماشین‌آلات برای دسته‌بندی انواع خرما، زیتون، عناب، سیب، پرتقال، نارنگی، هلو و…. استفاده می‌شود.
این دستگاه شامل یک استوانه افقی است که در برخی مواقع میله‌های افقی باریکی نیز وجود دارد که با فاصله مشخص و مناسب از یکدیگر قرار گرفته‌اند. عملکرد آن بدین صورت است که محصول پس از وارد شدن با توجه به چرخشی که استوانه انجام می‌دهد، بر اساس حجم از بین میله‌ها عبور کرده و کار سورت انجام می‌شود. این مدل ماشین‌ها 4 یا 5 خروجی دارند. شکل دیگری از این دستگاه وجود دارد که برای میوه‌جات گرد استفاده می‌شود. این دستگاه قالب مدوری، سوراخ‌های دایره‌ای شکل دارد که محصول پس از هر بار چرخش بر اساس حجم از دایره‌ها عبور کرده و به صورت سورت شده تبدیل می‌شود.
این دستگاه با استفاده از صفحه‌ایی مستطیلی دارای لرزش و شیب، عملیات جداسازی محصول را در حجم بالا انجام می‌دهد. صفحه لرزشی مستطیل شکل این دستگاه باعث می‌شود تا محصولی که ویژگی متفاوتی دارد، از هم تفکیک گردد. نکته‌ی قابل توجه که از مزایای این دستگاه است، تغییر شدت لرزش و شیب صفحه می‌باشد. دوام و دقت بالا، سادگی نظافت، تعویض صفحات، استهلاک کم، کارایی زیاد و پایین بودن هزینه تعمیر و نگهداری از ویژگی‌های این دستگاه می‌باشد.
این نوع از ماشین‌آلات محصول را در ابعاد و وزن‌های متفاوت با حرکت لرزش جدا می‌کند. با توجه به ساختاری که در طراحی این دستگاه در نظر گرفته شده است، در اکثر موارد برای محصولات صنعتی که در تناژ و حجم بالا تولید می‌شود کاربرد دارد. عملکرد دستگاه بدین صورت است که با استفاده از حرکت کنترلی، به عنوان یک توزیع کننده دقیق می‌تواند جداسازی را با کیفیت و دقت خوبی انجام دهد. این امر باعث می‌شود تا کیفیت محصول افزایش یابد. در این دستگاه نیز میتوان فرکانس‌های بالاتر و چرخش بیشتر در هر دقیقه ایجاد کرد که کارایی را برای تفکیک با کیفیت، بالا می‌برد. حرکت جانبی به یک سمت، همزمان با لرزش صافی، فرآیند‌طبقه‌بندی را با بهترین کیفیت انجام می‌دهد. همچنین قرار گرفتن دو درب در طرفین دستگاه علاوه بر سادگی و سرعت انجام فرآیند، باعث افزایش بهره‌وری و کاهش زمان خرابی محصول می‌شود. کاربرد این دستگاه بیشتر برای تفکیک دانه‌های خشک است.
عملکرد این ماشین‌ها مبتنی بر پردازش تصویر و یادگیری ماشین است که محصول سالم را از ناسالم بر اساس شکل، اندازه، رنگ با دقت و سرعت بالا، شناسایی کرده و در نهایت با استفاده از یک فرآیند مکانیکی یا جریان هوا عملیات جداسازی انجام می‌شود. اجزای این دستگاه متشکل از قسمت‌های مکانیکی، الکترونیکی، دوربین و پردازنده است. افزایش تناژ و سرعت، بازدهی بالاتر، محصول نهایی ایمن و با کیفیت تر، مقرون به صرفه بودن، کارکردن مناسب در هر شرایط آب و هوایی، استفاده دائم و راحت، صرفه جویی در زمان و … از جمله ویژگی‌های بارز استفاده از این تکنولوژی می‌باشد. این دستگاه برای محصولات کشاورزی و صنایع غذایی مانند آجیل، حبوبات و… مناسب است. از بین محصولاتی که اشاره شد، انجام فرآیند دسته‌بندی بر اساس معیارهای خاص محصول پسته با توجه به هزینه تولید بالا، دشواری‌های آبیاری پسته و پیچیدگی ظاهری آن، اهمیت بسیار بالایی دارد. تشخیص پسته‌های آفلاتوکسین‌دار نیز یکی دیگر از علت‌های به کارگیری این فناوری می‌باشد. به همین علت میتوان گفت، به کارگیری دستگاههای هوشمند پسته یکی از جدیدترین و به‌صرفه‌ترین روشها برای دستیابی به محصول قابل عرضه در بازار می‌باشد.
انواع ماشین سورت بر اساس نوع محصول
از آنجایی که صنایع غذایی به سرعت در حال توسعه است، تامین و پاسخگویی به نیاز مشتریان بر اساس تنوع و گوناگونی محصولات، پیچیده و دشوار شده است. واضح است که هر چه فرآیند تولید سخت و طولانی باشد، احتمال آلودگی و از بین رفتن محصول افزایش پیدا می‌کند. استفاده از روش‌های تفکیک و جداسازی علاوه بر افزایش کیفیت و ایمنی محصولات غذایی، تاثیر بسزایی در افزایش بازدهی و فروش دارد. همچنین امکان ذخیره‌سازی در سردخانه را برای ارائه به بازار در تمام سال، فراهم می‌کند. بنابراین از آنجایی که نوع محصول و نحوه انجام کار، تعیین کننده مدل دستگاه می‌باشد و انواع مختلفی دارد، کاربردی‌ترین و معروفترین این دستگاه‌ها در صنایع غذایی عبارت‌اند از:
- دستگاه سورتر برنج
- دستگاه سورتر مرغ و ماهی
- دستگاه سورتر میوه و مرکبات
- دستگاه سورتر حبوبات و دانه‌ها
یکی از این دستگاه‌ها برای محصول برنج می‌باشد. نحوه عملکرد و جداسازی دانه‌ها در این دستگاه براساس رنگ و اندازه انجام می‌شود. بنابراین دستگاه قادر است ناخالصی و دانه‌های شکسته را از دانه‌های سالم تفکیک نماید. این دستگاه نسبت به سایر دستگاه‌ها شناخته شده‌تر می‌باشد، زیرا جز اولین دستگاههای تفکیک‌کننده بوده است. تفاوت دستگاههای مخصوص برنج فقط در تعداد کانال و سرعت جداسازی می‌باشد. این دستگاه از یک تا 7 کاناله در بازار وجود دارد که حجم یا همان تناژ محصول، تعیین کننده تعداد کانال‌ها می‌باشد. همان طور که مشخص می‌باشد با استفاده از این دستگاه میتوان یک محصول سالم و یکدست به بازار ارائه کرد.
تفکیک مواد غذایی همچون مرغ یا ماهی نیز توسط این ماشین‌آلات بر اساس وزن و اندازه انجام می‌شود. این محصولات که به صورت بسته‌بندی شده عرضه می‌شوند، کیفیت بهتر و سلامت تضمین شده‌ای دارند، زیرا این دستگاه علاوه بر اینکه محصول را به صورت یکدست جدا می‌کند، توانایی جداسازی محصول سالم از ناسالم را دارد. همچنین برخی از این دستگاه‌ها علاوه بر جداسازی، شستشو هم انجام می‌دهند.
میوه و مرکبات نیز بر اساس ویژگی‌های رنگ، وزن، اندازه و شکل ظاهری مورد بررسی قرار می‌گیرند. همچنین میتوان ناخالصی‌ها، میوه‌های نارس، فاسد یا نامتوازن را از هم جدا کرد. دستگاههای پیشرفته شامل شستشو و بسته‌بندی هم هستند. بدین صورت که ابتدا محصول، از طریق شستشو عاری از گرد و غبار شده و پس از عملیات تفکیک، وارد قسمت بسته‌بندی می‌شود. از این دستگاه برای جداسازی کیوی، پرتقال، نارنگی، سیب و ... استفاده می‌شود. این مدل ماشین‌ها از پرکاربردترین دستگاه‌ها برای طبقه‌بندی میوه و مرکبات هستند.
در زمان جمع‌آوری یا برداشت حبوبات مقدار زیادی ضایعات یا ناخالصی مانند سنگ و چوب وارد آن می‌شود. در این شرایط برای اینکه تبدیل به محصولی قابل عرضه در بازار شود، باید ناخالصی‌ها و ضایعات را از آن با دقت و سرعت جدا کرد، به همین علت سورتر حبوبات یکی از کاربردی‌ترین دستگاه‌ها می‌باشد. عملکرد این دستگاه‌ها بیشتر بر اساس رنگ می‌باشد. لوبیا سفید، لوبیا چیتی، لوبیا پهن، لوبیا سیاه، لوبیا قرمز، عدس، سویا، ماش ، نخود و … جز محصولات قابل تفکیک، در این دسته هستند. دانه‌ها نیز، مانند سایر محصولات نیاز به دسته‌بندی و جداکردن دارند که با استفاده از همین دستگاه‌ها، این امر، با دقت و سرعت بالا انجام می‌شود. نحوه عملکرد در این مدل از ماشین‌آلات طبق معیارهای متفاوت مانند سایز، رنگ، اندازه و شکل ظاهری صورت می‌پذیرد. به عنوان مثال پسته، با توجه به اینکه کالای صادراتی می‌باشد، نیاز است با به کارگیری دستگاه سورتینگ پسته، به محصولی، با کیفیت و قابل صادر کردن تبدیل شود.
قابل ذکر است که دستگاه دسته‌بندی تخم‌مرغ، چای، گندم و... نیز در بازار وجود دارد که تقریبا شبیه به دستگاههای ذکر شده با توجه به نوع محصول، فرآیند طبقه‌بندی را انجام می‌دهد.
اهمیت و مزایای سورتینگ
با توجه به مطالب عنوان شده، مفهوم و تا حدودی اهمیت استفاده از این دستگاه‌ها بیان شد. اما وجود چنین دستگاهی از جنبه دیگری نیز اهمیت دارد . پیشرفت تکنولوژی در دنیای امروز، اهمیت پیدا کردن زمان و تغییر سبک زندگی باعث شده است تا مصرف کننده یا مشتری ناخودآگاه به سمت خرید محصولات تفکیک شده برود. محصولات دسته‌بندی شده از کیفیت، سلامت و استاندارد بالایی برخوردار هستند به همین علت با اطمینان خاطر بیشتر میتوان این محصولات را مورد استفاده قرار داد. جذب مشتری، افزایش فروش، صرفه جویی در وقت، به وجود آمدن ارزش افزوده بیشتر، کم یا حذف شدن سفرهای درون شهری با توجه به توسعه تجارت الکترونیکی، افزایش صادرات، تشخیص آسان‌تر کیفیت محصول، توزیع و عرضه منظم محصولات و تسهیل شدن بسته‌بندی محصول از مزایا و اهمیت به کارگیری این دسته از ماشین‌آلات می‌باشد.
خصوصیات دستگاه سورتینگ
مهمترین ویژگی‌های این دستگاه به طور کلی مشخصات فنی و نحوه عملکرد آن است. این دستگاه‌ها از مرغوب‌ترین مواد اولیه ساخته می‌شوند زیرا حفظ سلامت و کیفیت مواد عبوری از دستگاه، به خصوص محصولات کشاورزی و صنایع غذایی، بسیار حائز اهمیت است. سیستم ابزار دقیق، حسگرها، صفحه نمایشگر و پردازشگرهای قوی از دیگر خصوصیات و قابلیت‌های این دستگاه‌ها هستند. قیمت دستگاه، با توجه به سایز دستگاه، شرکت سازنده و فناوری مورد استفاده برای جداسازی، متفاوت است. برای خرید سورتر با توجه به معنی سورتینگ که بیان شد و انواع مختلفی که این ماشین در بازار دارد این است که ابتدا باید با توجه به نوع دسته‌بندی که نیاز دارید و محصول مورد نظرتان دستگاه مناسب خود را انتخاب کنید تا در نهایت به نتیجه مطلوب دست پیدا کنید. همچنین برای خرید بهتر و مطمئن‌تر می‌توانید از راهنمای خرید سورتر استفاده نمایید. کلام آخر، در نهایت اینکه دستگاه سورتینگ چیست؟ میتوان گفت یک تکنولوژی پیشرفته می‌باشد که دگرگونی بزرگی در دسته‌بندی محصولات، مواد یا کالاهای مختلف ایجاد کرده است. استفاده از ماشین سورت، پردازش محصول را سریع‌تر و دقیق‌تر انجام می‌دهد و در نهایت میتوان به محصول با کیفیت و مرغوب دست پیدا کرد. دستیابی به چنین محصولاتی، پیامدهای ارزشمندی مانند مقرون به صرفه بودن، قابلیت اعتماد، پایداری، ایمنی و سرعت را به همراه دارد که قبل‌تر هم به آنها اشاره شد.